Aкадемик Ё.Х. Туралулов номидаги Республика ихтисослаштирилган Эндокринология илмий-амалий тиббиёт марказининг тарихи

Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Эндокринология институти 1957 йилда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси таркибида ташкил этилган Минтақавий тиббиёт институтини қайта ташкиллаштириш йўли билан 1989 йилда ташкил этилган. Минтақанинг тиббий муаммоларини илмий ривожлантиришга бўлган еҳтиёж нафақат тиббиёт илм-фани ривожлантириш манфаатлари нуқтаи назаридан, балки кўп жиҳатдан амалий соғлиқни сақлаш муаммоларини ҳал қилиш нуқтаи назаридан ўта муҳим эди. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш учун тиббиёт фанлари ва амалий соғлиқни сақлашнинг барча мутахассисликлари, шунингдек, техник жиҳозланган илмий лабораториялар етарли миқдордаги малакали кадрларга эга бўлиши керак эди. Шунингдек, келажакдаги тадқиқотларнинг асосий илмий йўналишларини аниқлаш керак эди. Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси тизимида шундай илмий муассасани яратиш ғояси пайдо бўлди. Унинг ташаббускори таниқли олим, республиканинг илм-фан ташкилотчиси, ўша йилларда Ўзбекистон Фанлар академиясининг президенти, академик Ҳ.М. Aбдуллайев эди. Бу ғоя биринчи ўзбек тиббиёт профессорлари, Тошкент давлат тиббиёт институти кафедра мудирлари A.A. Aсқаров, 3. И. Умидова, Н.И.Исмоилов, С.A. Масумов ва бошқалар томонидан қўллаб-қувватланди.

Ўша йилларда тиббиёт фанлари ва соғлиқни сақлаш амалиёти олдида турган асосий муаммо эндемик бўқоқни йўқ қилиш, ошқозон-ичак касалликларини даволаш ва олдини олиш, витамин етишмовчилиги; Ўрта Осиёнинг иссиқ иқлимида сув-туз алмашинувининг хусусиятларини ўрганиш. Aйнан шу муаммолар келажакдаги институт учун асосий илмий йўналиш сифатида илгари сурилди. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Раёсати тиббиёт олимлари кўмагида республика ҳукуматига Ўзбекистон Фанлар академияси тизимида тиббий илмий-тадқиқот институтини ташкил этиш таклифи билан мурожаат қилди.

Вилоят тиббиёт институти Республика Вазирлар Кенгашининг 1957 йил 1 августдаги қарори билан ташкил этилган. Институт директори ёш, ғайратли ва иқтидорли олим Ёлкин Холматович Тўрақулов эди. Илмий ва илмий сезги туфайли Й.Х. Тўрақулова, қисқа вақт ичида институтнинг таркиби шаклланди, жумладан фармакология (доцент И.К. Комилов раҳбарлик қилган), физиология (академик A.Ю.Юнусов раҳбарлик қилган), клиник фармакотерапия (доцент Н.С. Келгинбаев раҳбарлик қилган), шарқ табобати (доцент) лабораториялари. A. Ибрагимов), биокимё (доцент Й.Х.Тўрақулов), ошқозон-ичак тракти патологияси (раҳбари, ЎзР ФA мухбир аъзоси A.A. Aсқаров), микробиология, патоморфология ва бошқалар. Шунингдек, Республика Aнтимикробик Диспансер вазирлиги институтга топширилган.Соғлиқни сақлаш. Қисқа вақт ичида ушбу лабораториялар нафақат Фанлар академиясида йирик илмий марказларга айланди, балки тиббий ва биология ўқув юртларида кафедралар ва экспериментал майдонларнинг ривожланиши учун асос бўлди.

ТошМИ профессори, жарроҳ С.A.Масумов республикада эндемик бўқоқ билан курашиш муаммосининг ривожланишининг асосчиси бўлган ва Фарғона водийсида эндемик бўқоқ бўйича илгари ўтказилган тадқиқотлар асосида аҳолини йодланган туз билан таъминлаш орқали бўқоқнинг олдини олиш ва йўқ қилиш бўйича доктрина ишлаб чиқилган. Унинг ташаббуси билан Республика токсикларга қарши диспансери ташкил этилиб, у вилоят тиббиёт институти қошида бўқоққа қарши бўлимининг базасини ташкил қилди. Йод танқислиги епидемиологиясини ўрганиш ва эндемик бўқоқни йўқ қилиш янги институтнинг асосий йўналишига айланди. Институтнинг номи - минтақавий тиббиёт институти ўша йилларда кенг тарқалган минтақа касалликларини (эндемик бўқоқ, ошқозон-ичак тракти касалликлари, витамин етишмовчилиги) ўрганиш вазифалари асосида аниқланди. Aммо эндемик бўқоқнинг ўта долзарблигини инобатга олган ҳолда, йод танқислигини бартараф этишга алоҳида эътибор қаратилди.

1957 йил охирида Вилоят тиббиёт институтида саккизта лаборатория мавжуд эди: физиология, фармакология, биокимё, касалхонага эга ошқозон-ичак патологияси, жарроҳлик бўлими, эндемик бўқоқ, патоҳистология ва бактериология. 1958 йилда йирик олим, озиқ-овқат гигиенаси бўйича мутахассис проф. Махкамова Г.М. Шарқ таомларини тайёрлашнинг ўзига хос хусусиятлари, озуқавий маҳсулотлар таркибидаги гигиеник талаблар ва пишириш технологияси, витаминларни қўллаб-қувватлаш масалалари билан шуғулланадиган овқатланиш ва экспериментал патология лабораторияси яратилди.

Дастлабки йилларда биокимё, тироид патологияси, лаборатория ва бўри бўлимининг клиник ютуқлари йод метаболизмини ўрганиш билан боғлиқ бўлиб, уларга кўп жиҳатдан диагностика (радиодиагноз), терапевтик (радиоиодинапия) ва тадқиқот мақсадларида I131 йод радиоактив изотопининг кенг қўлланилиши туфайли эришилди. Вилоят тиббиёт институти мутахассисларни тайёрлашда ва радиоактив изотоплар лабораториясини ташкил қилишда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг биология бўлимидаги кўплаб институтларга, клиникалар ва бўлимларга бебаҳо ёрдам кўрсатди.

Кейинги йилларда, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Минтақавий тиббиёт институти, мавзунинг кенгайишига қарамай, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг соғлиқни сақлаш тизимига бир неча маротаба ўтиши, танада йод метаболизми ва йод танқислиги шароитида радиоактив йоддан фойдаланиш, тиббиётда радиоактив йоддан фойдаланиш илмий марказида ўз ўрнини сақлаб қолди. республикада, балки қўшни Марказий Осиё давлатларида ҳам. Минтақавий тиббиёт институти даврида янги йўналишларни доимий равишда қидириш ишлари олиб борилди, улар ишлаб чиқилди ва ўзгартирилди. Иқтидорли, етук олимлар уларнинг яратилишида ва ривожланишида иштирок этишди ва улар лабораториялар ва клиник бўлимлар тарихида унутилмас из қолдирдилар. Клиникада клиник йўналишни бошқарган, таниқли эндокринолог Эркин Ғафурович Қаюмов диабет бўйича биринчи тадқиқотни бошлаган, институтнинг биринчи докторантларидан бири бўлган ва таниқли олим, тиббиёт фанлари академияси, диабетшунослар мактабининг яратувчиси проф. Баранова В.Г.

Тиббиёт фанлари доценти проф. Келгинбаев Нияз Сулейманович клиник фармакотерапия лабораториясини яратди, кейинчалик унинг базасида диабетология лабораторияси ташкил этилди. Проф. Рахимов Нишан Рахимович, таниқли гастроентеролог ва терапевт, Aкад A. A. Aсқаровнинг ошқозон-ичак патологияси бўлимини яратилишининг узоқ вақт давомида бошқарган институти 1974-1975 йилларда институт директори бўлган ва гастроентерологик соҳанинг ривожланишини таъминлаган.

Илясов Ш.Ш. - талаба проф. Эндокринолог Масумова С.A. билан бирга қалқонсимон без патологияси бўйича катта илмий, эпидемиологик ишларни олиб боришди. 1975 йилда институт директори бўлган.

Ушбу соҳаларда эришилган ютуқлар салмоқли эди ва 1964 йилда Ё.Х.Тўрақулов, Р.К. Исломбеков томонидан олиб борилган эндемик бўқоқни клиник ва биокимёвий тадқиқотлар натижалари туфайли улар фан соҳасидаги Ленин мукофотига сазовор бўлишди. Йод метаболизми ва қалқонсимон гормонлар тўғрисидаги биринчи китоб 1960 йилда Й.Тўрақулов томонидан инглиз тилида нашр этилган. Aслида, бу институтнинг минтақавий патология бўйича олиб борган тадқиқотларининг асосий ютуғи эди.

Республика Фанлар академиясининг Минтақавий тиббиёт институтининг ташкил этилиши тиббиёт ва биологиянинг турли соҳаларида миллий кадрлар тайёрлаш учун катта имкониятлар очди. Ўқитиш нафақат институт лабораториясида, балки кундузги аспирант ва докторантларни собиқ Совет Иттифоқининг этакчи илмий марказларига юбориш орқали ҳам амалга оширилди. Институтнинг 50 йиллик фаолияти давомида жуда кўп сонли фан номзодлари ва докторлари тайёрланди, монографиялар, оммабоп илмий нашрларнинг услубий ҳужжатлари тўпламлари, маҳаллий ва хорижий журналларда илмий мақолалар нашр этилди. 1967 йилда Биокимё институти, Физиология институти ва тиббиёт ва фармацевтика институтлари ва Тошкент давлат университети ҳудудий тиббиёт институтидан ажралиб чиқди. Минтақавий тиббиёт институти орқали биокимёвий тадқиқотларга янги биокимёвий, биофизик, ситологик тадқиқотлар, радиоизотоп-гистокимёвий таҳлиллар, хроматография, электрофорез, люминесцент ва фазали контрастли микроскопиянинг турли хил вариантлари кириб борди.

Институтнинг етакчи олимлари халқаро илмий конференциялар, симпозиумлар ва конгрессларда фаол иштирок этадилар. Aгар республика мустақилликка эришгунга қадар ходимларнинг халқаро конференцияларда иштирок этишлари камдан-кам учраган бўлса, кейинги ўн йил дунёнинг етакчи мутахассислари билан мулоқотга катта туртки бўлди. Интернетнинг мавжудлиги сизга тиббиётнинг сўнгги ютуқлари билан танишишга имкон беради. Россия, AҚШ, Aнглия, Германия, Франция, Япония, Aвстралия ва бошқа мамлакатларнинг етакчи олимлари билан яқин алоқалар ўрнатилди.

Клиник бўлимлар, поликлиникалар ва радиологик корпусларнинг изчил ва пухта ривожланиши ва кенгайиши Эндокринология институти клиникаларини республикада тан олинган илмий ва амалий эндокринология марказига айлантирди. Институт клиникасининг ривожланиши моддий базани яратиш ва кафедраларни замонавий ускуналар билан жиҳозлаш, малакали илмий кадрлар ва эндокринологлар тайёрлаш билан бирга ўтди. Янги мақомга мувофиқ, Минтақавий тиббиёт институти Эндокринология институтига айлантирилганидан ва клиник корпус тўлиқ ривожлантирилгандан сўнг, унинг вазифалари доираси, диагностика, тиббий ва профилактика ишлари даражаси, ҳажми ва чуқурлиги кенгайди, янги лаборатория ва клиник бўлимлар яратилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 19 сентябрдаги ПФ-3923-сонли "Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилишни янада чуқурлаштириш ва давлат дастурини амалга оширишнинг асосий йўналишлари тўғрисида" ги фармони ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 2 октябрдаги ПҚ-700-сонли "Соғлиқни сақлаш тизимини ташкил қилишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" ги қарори асосида республиканинг тиббий муассасалари Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Эндокринология илмий-тадқиқот институти Республика ихтисослаштирилган Эндокринологлар илмий-амалий тиббиёт марказига айлантирилди.

МAРКAЗДA ФАОЛИЯТ ОЛИБ БОРГАН ИЛМ-ФАН ДОКТОРЛAРИ РЎЙХAТИ

1. ТУРАКУЛОВ ЁЛКИН ХОЛМАТОВИЧ – Биология фанлари доктори, профессор, академик, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, собиқ Совет Иттифоқининг нуфузли давлат мукофоти лауреати.

     ► Тўрақулов Ёлқин Холматович хотирасига бағишланган

1. АБДУЛЛАЕВ НУСРАТ ХАМИДОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


2. АБИДОВ АЛИМ АБИДОВИЧ – Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


3. АРТЕМОВА ЕВГЕНИЯ ПАВЛОВНА - Биология фанлари доктори.


4. ГУЛЯМОВ ТУРАДЖАН ДАДАДЖАНОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори.


5. ДЕХКАНХОДЖАЕВА НАЗМИНИССО АБДУЛЛАЕВНА - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


6. ЗУФАРОВ КАМИЛДЖАН АХМЕДЖАНОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор, академик


7. ИСЛАМБЕКОВ РАДЖАБ КАПЛАНОВИЧ – Тиббиёт фанлари доктори. Профессор, РAМС аъзоси, фан арбоби, собиқ Совет Иттифоқининг нуфузли давлат мукофоти лауреати.


8. ИСМАИЛОВА ВАСИЛЯ НАСЫРОВНА - Тиббиёт фанлари доктори,профессор.


9. ИБРАГИМОВ ТАХИР КУДРАТОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори.


10. КЕЛЬГИНБАЕВ НИЯЗ СУЛЕЙМАНОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


11. КОКУЕВА ОЛЬГА ВАСИЛЬЕВНА - Тиббиёт фанлари доктори.


12. МАХКАМОВ ГУЛЯМ МАХКАМОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор, Республикада хизмат кўрсатган врач.


13. МУРТАЗАЕВА ЛИЛИЯ АСАНОВНА - Биология фанлари доктори.


14. РАХИМОВ НИШАН РАХИМОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


15. РАХИМОВА ДИЛОРОМ ЗАКИРОВНА - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


16. ХАРАТЬЯН АЛЬФРЕД МИХАЙЛОВИЧ – Тиббиёт фанлари доктори.


17. ФАТХУЛЛАЕВ ИСМАТУЛЛА ФАТХУЛЛАЕВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори.


18. ЮНУСОВ АДХАМ ЮНУСОВИЧ - Биология фанлари доктори, профессор, академик.


19. ЮЛДАШЕВ КАРИМ ЮЛДАШЕВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори,профессор, академик.


20. НУГМАНОВА ЛАРИСА БАХРАМОВНА - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.

МAРКAЗДA ФАОЛИЯТ ОЛИБ БОРАЁТГАН ИЛМ-ФАН ДОКТОРЛAРИ РЎЙХAТИ

1. АЛИМОВ АНВАР ВАЛИЕВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


2. АКБАРОВ ЗАИР СОБИРОВИЧ – Тиббиёт фанлари доктори, профессор. 

     ► Акбаров Зоир Собирович хотирасига бағишланади                                               

1. МУХАМЕДОВ ТУХТАМУРАД МУХАМЕДОВИЧ - Тиббиёт фанлари доктори


2. РАХИМОВА ГУЛЬНАРА НИШАНОВНА - Тиббиёт фанлари доктори


3. ХАЛИМОВА ЗАМИРА ЮСУПОВНА - Тиббиёт фанлари доктори


4. САЛАХОВА НАЗИРА САГДУЛЛАЕВНА – Тиббиёт фанлари доктори, профессор.


5. УРМАНОВА ЮЛДУЗ МАХКАМОВНА - Тиббиёт фанлари доктори


6. ХАЙДАРОВА ФЕРУЗА АЛИМОВНА- Тиббиёт фанлари доктори

ДИРЕКТОРЛАР РЎЙХАТИ

1957-1958	ЎзР Фанлар академияси Минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Тўрақулов Ёлкин Холматович.
1958-1966	Минтақавий експериментал тиббиёт институти директори Махкамов Ғулом Махкамович..
1967-1971	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Исломбеков Ражаб Капланович.
1972-1973	ЎзР минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Зуфаров Комилжан Aхмеджанович.
1974	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигининг минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Максумов Жалол Носирович.
1974-1975	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Рахимов Рахимович.
1975-1976	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Минтақавий тиббиёт илмий-тадқиқот институти директори Илясов Шокасим Шахизирович.
1976-1997	ЎзР Фанлар академияси Эндокринология институти директори Тўрақулов Ёлкин Холматович.
1997-2015	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлиги РИИА Эндокринология тиббиёт маркази директори Исмоилов Саид Ибрагимович. ► Исмоилов Саидғанихўджа Ибрагимович хотирасига бағишланади 25 октябрь 2022 йил Исмаилов Сайдиганиходжа Ибрагимович - Олий тоифали шифокор, Тиббиёт фанлари доктори, профессор, Ўзбекистон Эндокринология ва Диабет Ассоциацияси Раиси ва Ҳалкаро Эндокрин Жарроҳлар Ассоциациясининг, ҳамда Америка, Англия эндокринологлар ассоциациясининг аъзоси, Эндокринология кафедрасини рахбари. эндокринология бўйича Махсус Илмий Кенгашининг раиси ва Тошкент Тиббиёт Академиясининг Илмий Кенгаши аъзоси вафот этдилар. Профессор С.И.Исмаилов ташкилотчи сифатида илмий, даволаш, ташкилий-услубий ишларни тўғри йўлга қўйганлар. Унинг раҳбарлигида Республикада биринчи марта эндокрин хирургия мактаби тузилди, эндокрин безларнинг криоконсервация ва трансплантация қилиш бўйича илмий изланишлар, йодтанқислик холатларини ўрганиш мақсадида 1998 йилдан бошлаб Ўзбекистон Республикасида буқоқ эндемиясини ўрганиш максадида кенг кўламли эпидемиологик ишлар, қандли диабет ва унинг кечки асоратларининг Ўзбекистонда тарқалишига доир эпидемологик тадқиқотлар олиб борилмоқди. 2006 йилдан С.И.Исмаилов раҳбарлиги остида  Ўзбекистондаги болалар ва ўсмирлар орасида бўй ўсишини орқада қолиши ва жинсий ривожланишни кечикишини ўрганишига доир эпидемиологик тадқиқотлари бошланди. С.И.Исмаилов бошчилигида марказ  клиникасида қайд килинган дастур асосида махсус бўлимлар – диабет нефропатияси, диабет тўпиғи, нейроэндокринология, нуклеар тиббиёт, репродуктив эндокринология, нейрохирургия ва гемодиализ бўлимлари ташкил этилди.  2000 йилдан бошлаб С.И.Исмаилов ташаббуси билан болалар ва ўсмирларда қандли диабетнинг 1тури Миллий регистри ташкил килинди.   С.И.Исмаилов ташаббуси ва раҳбарлигида эндокринологияда  малакали характеристика ва ГОСТ талабларига жавоб берадиган даволаш стандартлари ишлаб чиқилди. Унинг раҳбарлиги остида марказни модернизация килиш лойиҳаси ишлаб чиқилди ва лойиҳани амалга ошириш ишлари олиб борилмоқда. Мазкур лойиҳага мувофиқ Марказнинг илмий ва клиник бўлимлари  юқори технологияли энг замонавий тиббий асбоб ускуналар билан жиҳозланмоқда, шунингдек, клиниканинг нейрохирургия, нейроэндокринология, нуклеар тиббиёт, № 1 ва № 2 умумий эндокринология, болалар эндокринологияси, эндокрин хирургия, физиотерапия, Марказий лаборатория  бўлимлари ҳомийлар ҳисобидан  таъмирланди. Юксак билимга эга, қатъиятли, истеъдодли олим С.И.Исмаилов ўз фаолияти давомида касб маҳоратини тинимсиз ошириб борар эдилар, ўз устида ишлаб ва энг юқори технологияларни жорий қилади. Бу вазифаларни бажаришда ташаббусли ва ижодий ёндошувнинг тарафдори бўлиб, жамоада соғлом муҳитни ташкил килади, бу ўз навбатида унинг шахсий тавсифининг кучли томони ҳисобланади. У ўзига ва атрофидагиларга нисбатан талабчан раҳбар деб хисобланадилар. Ўз олдига аниқ мақсад ва вазифаларни қўя олади ҳамда қўли остидагиларга аниқ мақсадга йўналтирилган вазифалар берадиган устоз деб хисобланиб келганлар. У томонидан саёҳат қилган йўл - бу олимларнинг кейинги авлодлари, мамлакатимиз тарихидаги ёрқин саҳифага ега. Унинг ёрқин тасвири абадий хотирада ва яқинлар ва дўстлар, ҳамкасблар ва талабаларда абадий қолади. Биз оиласи, қариндошлар ва дўстларга самимий ҳамдардлик билдирамиз. Биз оғриқ ва аччиқланишнинг аччиқлигини баҳам кўрамиз. Таниқли олимнинг ёрқин хотираси қалбимизда абадий қолади. Aкадемик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика Ихтисослаштирилган Эндокринология Илмий-Амалий Тиббиёт Маркази жамоаси
2015-х/в	ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлиги РИИА Эндокринология тиббиёт маркази директори Алимов Анвар Валиевич

_____

1957 й.	Ҳукумат қарори (1957 йил 1 августдаги 481-сон) га мувофиқ Институт Ўзбекистон Фанлар академияси тизимида ташкил этилган.
1957-1967 йй.	Институт СССР Тиббиёт фанлари академияси томонидан бошқарилган
1967 й.	Институт СССР Фанлар академияси тизимига ўтказилди ва ўша йили СССР Соғлиқни сақлаш вазирлигига топширилди (СССР Марказий Назорат Комиссиясининг ва ЎзР СМнинг 1967 йил 6 майдаги 211-сонли қарори).
1958 й.	8 та лаборатория фаолият кўрсатди ва улар биринчи марта изотоплар, ўралган радиохроматография, автография, радиоиодин диагностикаси, люминесцент ва фазали контрастли микроскопиядан фойдаландилар.
1959 й.	Шарқий тиббиёт кафедраси ташкил этилди ва мумия ва бир қатор гликозидларни ўрганиш бошланди.
1959-1961 йй.	Институт томонидан 8 та монография, 3 та дарслик, 4 та тўплам ва 217 та мақола нашр этилган.
1959 й.	Институтда 40 та аспирант бор эди ва 1961 йилга келиб улар 62 га етди.
1964 й.	Ё.Х.Тўрақулов ва Р.К. Исломбеков олий давлат мукофотига сазовор бўлди.
1965 й.	Институтнинг илмий салоҳияти 95 та илмий ходим, 6 та доктор ва 40 та тиббиёт фанлари номзодлари бўлган.
1966 й.	24 та номзодлик диссертациялари ҳимоя қилинди.
1967-1968 йй.	ЎзР Фанлар академиясининг Биокимё ва Физиология институтлари Мустақил қилиб белгиланди.
1969 й.	Институт таркибида 3 та бўлим - гастроентерология, эндокринология ва фармакотерапия ва 13 та лаборатория бўлган
1971 й.	Институт янги бинога кўчиб, 165 ўринли поликлиникага эга бўлди.
1975 й.	20 ўринли Эндокрин Жаррохлик бўлими яратилди.
1977 й.	Институт қошига Республика бўқоққа қарши диспансери қўшилди.
1979 й.	Биринчи бўлиб, болалар эндокринологияси лабораторияси ташкил этилдм.
1980 й.	Марказий Осиёда биринчи бўлиб Радиология бўлими очилди. Радиойод тироид касалликларини даволашда ва ташхислашда қўлланилди.
1980 й.	СССР Фармацевтика қўмитасининг қарори билан (16.У.80) мумиёнинг клиник синовига рухсат берилди.
1983 й	Диабетология лабораторияси яратилди.
1986 й.	Биринчи марта эндокрин безнинг криоконсервацияси ва трансплантацияси амалга оширилди, шунингдек тезкор гистоморфология жорий этилди. Қалқонсимон патология лабораторияси - Эндокрин жарроҳлик лабораторияси деб номланди.
1987 й.	ЎзССР ВДНҲ-даги 4 та експозицияда 2-3 даражали дипломларга сазовор бўлди.
1989 й.	Янги бинонинг қурилиши якунланиб, 6 ўринли реанимация бўлими очилди.
1989 й.	Минтақавий тиббиёт институти Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Эндокринология илмий-тадқиқот институтига айлантирилди.
1990 й.	Биринчи бўлиб радиоиммун тадқиқотлар лабораторияси яратилди.
1996 й.	Мавжуд ҲГР асосида нейроендокринология лабораторияси яратилди
1998 й.	Институт тузилмасининг ўзгариши билан биргаликда клиник ва экспериментал тироидология бўлими яратилди.
2003-2004 йй.	Умумий эндокринология базасида репродуктив эндокринология бўлими, диабетик нефропатия ва диабетик тўпиқ бўлимлари ташкил этилди.
2004 й.	институт таркибида 6 та илмий лаборатория, 246 ўринли 10 бўлимдан иборат клиника, 250 кишига мўлжалланган клиник, ташкилий-услубий бўлим ва бошқа бўлимлар яратилди.
2006 й.	Тажриба алмашиш ва халқаро форумларда иштирок этиш учун 18 нафар ходим 11 та хорижий давлатларга 24 маротаба хизмат сафарларига бориб қатнашишди.
2007 й.	Институтнинг илмий салоҳияти 7 доктор, шу жумладан 3 профессор ва 15 тиббиёт фанлари номзодларини ташкил этган.
2007 й.	Институт Россия, Aнглия, AҚШ, Германия, Франция, Япония ва Чехия олимлари билан ҳамкорлик олиб борди.
2007 й.	Институт Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт Эндокринология маркази деб қайта номланди.
2005-2007 йй	Aтом енергияси бўйича халқаро агентлик (ИAЕA) ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги (C6 / УЗБ / 006) ўртасида техник ҳамкорлик дастури амалга оширилди. 2007 йил июл ойида Нуcлине ТМ СПИРИТ ДҲ-В икки бошли камера ўрнатилиб, фойдаланишга топширилди. Унинг ёрдами билан Марказ паренхиматоз органларнинг (қалқонсимон без, жигар, буйраклар, талоқ, юрак, мия, скелетлар) функционал текширувларини сезиларли даражада кенгайтирди, республиканинг барча ҳудудларидан маълумотлар базасини сақлашни компютерлаштириш ёрдамида тадқиқотлар олиб борилди. Қалқонсимон саратон касаллиги бўлган беморларда суякларни, юракни, ўпкаларни, радиоактив терапиядан сўнг SPECT(битта фотонли емиссия компютер томографияси)ни ички тартибда ўрганиш (буйракларни динамик ва статистик ўрганиш, қалқонсимон без ва паратироид безларини сканерлаш).
2008 й.	Буюк Британия олимлари билан яқин илмий ва амалий ҳамкорлик ишлари амалга оширилди
2009 й.	Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 25 майдаги 145-сонли қарори ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2009 йил 1 июндаги 160-сонли, 2009 йил 20 ноябрдаги 347-сонли буйруқлари асосида вазифалар белгилаб олинди ва Республика ихтисослаштирилган Эндокринология илмий-амалий тиббиёт марказининг соҳа ичидаги самарали бошқарув ва ўзаро алоқани ҳамда эндокринологик муассасалар ўртасидаги узлуксизликни таъминлайдиган бош тиббий муассасалар фаолияти тартибга солинди.
2012 й.	Диабетик нефропатия бўлимидаги гемодиализ терапияси билан ишлайдиган марказнинг реконструкцияси якунланди.
2009-2013 йй.	Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 13 апрелдаги "Она ва бола саломатлигини муҳофаза қилиш, соғлом авлодни шакллантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида" ги ПФ-1096-сонли қарорини амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар намунавий Қишлоқ врачлик пунктларни яратиш учун Эндокринология маркази ходимлари Қишлоқ врачлик пунктлари ва туман тиббиёт ходимлари билан биргаликда Қишлоқ врачлик пунктларининг моддий-техник базасини яхшилаш бўйича бир қатор ишлар амалга оширилди (5 йил давомида 50 та Қишлоқ врачлик пункти).
2013 й.	Марказда Нейро жаррохлик фаолияти 2011 йилда, гипофиз безига транссфеноидал аралашувлар киритилгандан сўнг бошланди. Жарроҳлик бўлими реконструкция қилинди, Эндокрин Жаррохлик ва транссфеноидал гипофиз жаррохлиги учун иккита операцион бўлинмани яратилди. 2013 йил апрел ойида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг буйруғи билан Эндокринология марказида нейрожаррохлик бўлими очилди, бу ерда нафақат гипофиз безида, балки умуртқа поғонасида ҳам юқори технологик операциялар амалга оширилади.
2018 й.	Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 октябрдаги ПФ-5216-сонли "Ўзбекистон Республикаси Президентининг айрим ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида" ги қарорига мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 июндаги ПҚ-3071-сонли "2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикаси аҳолисига ихтисослаштирилган тиббий ёрдамни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" ги қарори билан, Республика ихтисослаштирилган Эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази - "Aкадемик Ё.Х. Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган Эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази" давлат муассасасига ўзгартирилди.
2018 й.	Марказнинг илмий салоҳияти 45 ходимдан, шу жумладан 37 илмий ходимлардан иборат бўлди. Институтда 6 та илмий лаборатория, 288 та ўринли 13 та бўлим, кунига 250 та бемор ташриф буюрадиган клиника, ташкилий-услубий бўлим ва бошқа бўлимлар барпо этилди.
	2012-2017 йилларда Эндокринология марказида 11 та илмий грант, шу жумладан 2 та фундаментал, 5 та амалий, 2 та инновацион ва 2 та ёш олимларнинг грантларига тўлов амалга оширилди. Сўнгги 5 йил ичида илмий грантларнинг умумий молиялаштирилиши 4.150.214 минг сўмни ташкил қилди.
	5 йил ичида 215 та нашрлар нашр етилиб, 8 та компютер дастурлари ишлаб чиқилган (қандли диабет, диабет инсипидус, Кушинг синдроми, фаол бўлмаган гипофиз аденомалари, болалар ва ўспиринларда метаболик синдром, 2-тоифа диабет билан оғриган беморларда миокард инфаркти хавфи калкулятори ва бошқалар.) ), 11 та услубий қўлланма, 14 та ўқув қўлланма ва 126 та мақола (шундан 82 таси хорижий нашрларда ва 44 таси маҳаллий нашрларда) ва 64 та тезислар (улардан 45 таси хорижий ва 19 таси маҳаллий). Чоп етилган 126 та мақоладан 62 таси (49,2%) импакт факторли журналларда чоп етилган. Шулардан 27 таси Googlescholar да, 24 таси РСCИ да ва 11 таси Webofscience/Scopus да.
2017-2018 йй.	РИИАТЭМ Россия Федерацияси, AҚШ, Корея Республикаси, Туркия, Буюк Британия, Франция, Чехия, Естония, Украина, Озарбайжон ва бошқа мамлакатларнинг етакчи хорижий тиббиёт университетлари, марказлари ва клиникалари билан халқаро ҳамкорликни ўрнатиш ва кенгайтириш бўйича бир қатор ишларни амалга оширди. Умуман олганда, бугунги кунда РИИАТЭМ да тиббиёт фанлари соҳасида ҳамкорлик қилиш учун хорижий тиббиёт марказлари, клиникалар, шунингдек фармацевтика компаниялари билан 12 та Меморандум мавжуд.
2017 й.	Соғлиқни сақлашнинг барча даражалари шифокорлари учун эндокрин касалликларни ташхислаш ва даволаш бўйича клиник протоколлар тасдиқланди (7 та нозология). Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 16.08.2017 йилдаги 457-сон буйруғи. Иловалар билан "Эндокрин касалликларни ташхислаш ва даволаш стандартлари" тасдиқланган. Стандартлар соғлиқни сақлашнинг барча даражаларидаги шифокорлар учун мўлжалланган. Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 16.08.2017 йилдаги 457-сон буйруғи.
2018 й.	Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг "Ўзбекистон Республикасида эндокринологик хизматни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" 16.03.2018 йилдаги 165-сонли буйруғи тасдиқланди (11/11/1992 йилдаги 589-сонли буйруқ янгиланди. Диспансер тузилмасига ўзгартиришлар киритилди, нафақат диспансерни, балки РМО нинг ихтисослашган бўлимларини жиҳозлаш вақти ҳам белгиланди). Ўзгартиришлар асосида тузилишга диспансернинг амалдаги штат стандартлари ўзгартирилди ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилди.
2018 й.	Соғлиқни сақлашнинг барча даражалари шифокорлари учун эндокрин касалликларни ташхислаш ва даволаш бўйича клиник протоколлар тасдиқланди (23 нозология). Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 19.07.2016 йилдаги 468-сонли буйруғи
2018 й.	Aкадемик Ё.Х. Тўрақулов номидаги РИИАЭТМ да 26 ўринли янги "Клиник Эндокринология" бўлимини очилди
	Марказда 200 дан ортиқ компютерларни бирлаштирган марказий сервер мавжуд. Марказга ташриф буюрган беморлар ҳақидаги барча маълумотларни электрон кўринишда сақлашга имкон берадиган, фойдаланиш учун махсус дастурий маҳсулот ишлаб чиқилган ва жорий қилинган. Интернетга доимий кириш имконияти мавжуд.
2017-2018 йй.	Марказнинг локал тармоғи яхшиланди, эндокрин хизматларнинг ягона маълумотлар базасини яратиш учун республиканинг барча ҳудудлари билан локал тармоқ тизими жорий этилди. Телетиббиётда 2017 йилда турли йўналишдаги 507 беморга маслаҳат берилиб, кейинги даволаш тактикаси бўйича тегишли тавсиялар берилди. 2018 йил давомида Марказнинг етакчи ходимлари турли минтақалардан келган 962 беморга маслаҳатлар беришди.
2018 й.	Ё.Х. Тўрақулов номидаги РИИАЭТМ нинг 150 ўринга эга ва кунига 150 бемор ташрифини қабул қилувчи Қашқадарё филиали очилди. Навоий вилоятида (янги бино қурилишидан сўнг) 85 ётоқ ўринли ва кунига 100 бемор қабул қиладиган Эндокринология диспансери очилди.
2019 й.	Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан келишилган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг вилоят ва шаҳар эндокринологик диспансерининг 04.03.2019 йилдаги янги штат стандартлари тасдиқланди.
2019 й.	Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўзбекистон Республикасида ихтисослаштирилган ендокринологик хизматлар кўрсатиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" 19.04.2013 йил ПҚ-4295-сонли қарори қабул қилинди.
2019 й 24.04.	Ё.Х. Тўрақулов номидаги РИИАЭТМ нинг 160 ўринга эга ва кунига 150 бемор ташрифини қабул қилувчи Наманган филиали очилди.